De levensloop van Graaf Nicolas Antoin D’Arberg De Valangin et St Empire (Slot)

Zijn carrière aan het hof
Niet alleen is hij militair maar tegelijkertijd bestuurder. In 1767 krijgt hij van zijn vader de stad Helmond en in 1768 d’Ollignies en Elsloo. Hiermee treed hij ook in de voetsporen van zijn vader als afgevaardigde van de adel in de staten van Henegouwen (Hainaut) en daarmee in de zeer exclusieve club van edelen van Henegouwen. In dezelfde tijd krijgt hij aan het hof van Karel Alexander van Lorreinen (Lotharingen) te Brussel de functie van kamerheer van de landvoogd van Oostenrijk in Brussel, een eretitel waarin zijn vader en grootvader hem al in voorgingen.

Karel Alexander (geb Luneville 1712, gestorven Tervuren 4 juli 1780) was hertog van Lotharingen en Bar, genoemd Karel van Lorreinen. Hij was een broer van keizer Frans I Stefan, die in 1736 getrouwd was met keizerin Maria Theresia van Oostenrijk. Zijn vrouw was Maria-Anna een zuster van Maria Theresia. Hij was landvoogd van de zuidelijke Nederlanden tussen 1741-1744 en 1749-1780. Tussentijds voerde hij bevel over de Oostenrijkse troepen in de Oostenrijkse successieoorlog, waarin in 1745 de Franssen Brussel bezetten. Na de vrede van Aken in 1748 kwam hij in 1749 weer terug. Tijdens de zevenjarige oorlog (1756-1763) moest hij het onderspit delven tegen Frederik de Grote. Hij verliet het leger en keerde terug naar de Nederlanden.
Zijn opvolgster in 1780 was een dochter van Keizerin Maria Theresia (een zus van haar was Marie Antoinette de laatste koningin van Frankrijk), Maria Christina van Oostenrijk (1742-1798). Zij was getrouwd met Albert Casimir van Saksen-Teschen.. Hun residentie was het in 1757 door Karel gebouwde paleis op de Hofberg in Brussel, waar vroeger het paleis van Nassau stond. Het is nu een museum. Het kasteel van Laken was het buitenverblijf van Maria Christine. In 1795 als de Franssen hier zijn, gaan zij terug naar Wenen

De positie van de D’Arbergs aan het hof mag bijzonder worden genoemd . Zij waren eng verbonden met de landvoogden, feitelijk de top in de zuidelijke Nederlanden. Om te beginnen was Nicolas Maximilie (nummer 22, de vader van Nicolas Atoin) een jeugdvriend van de latere landvoogd Karel Alexander. Die kende hij van het hof van Lotharingen in Nancy en Luneville waar zijn vader Albert Joseph (21) al hoge functies vervulde. Toen Karel Alexander naar Brussel kwam, behoorde Nicolas Maximilie al snel tot de kleine selecte groep intieme vrienden van Karel. In 1772 werd het huidige Koningsplein en zijn omgeving aangelegd op initiatief van Karel van Lotharingen, de toenmalige Gouverneur-Generaal van Oostenrijk.

Koningsplein Brussel (Foto: wikipedia, G.Lanting - Eigen werk, CC BY 3.0)

Wisseling van de wacht
De wisseling van de wacht waarbij Maria Christina landvoogd wordt, is geen nadeel voor de D’Arbergs. Integendeel. Einde 1784 krijgt Nicolas de functie aan het hof van “Grand maitre de cuisines”, grootmeester van de keukens. Met zijn baas en bazin komt hij bij de keizerlijke en koninklijke hoven in Wenen en Parijs. Deze snelle promotie heeft hij waarschijnlijk mede te danken aan zijn vrouw die een hofdame van Marie Christina was.

Zijn huwelijk
Op 6 november 1774 trouwen in de kerk van St Jacques op de Couderberg in Brussel, Nicolas Antoin D’Asrberg en Princesse Francoise de Stolberg-Gedern (geb 1756 gestorven 1 feb 1836). De bruid , niet vreemd voor een D’Arberg, stamde uit een oud, adelijk geslacht. Haar vader was Gustave Adolphe de Stolberg-Gedern; commandant van het eerste regiment D’Arberg (waar Nicolas ooit was begonnen). De jonge Nicolas had van zijn schoonvader zijn eerste orders en wapens gekregen. Hij was echter gesneuveld in de van de Pruisen verloren slag bij Leuthen in 1757.

De keizerin Maria Theresia had persoonlijk de kinderen van de gesneuvelde Gustave onder haar hoede genomen. De prinses Francoise had van haar een lekenplaats als kannunnikesse aan de kerk van Sainte Waudru te Mons gekregen. De landvoogd Karel Alexander was op hun huwelijk aanwezig.

Door zijn vrouw werd Nicolas de schoonbroer van enkele historische figuren waaronder de Engelse troonpretendent Charles Edward Stuart, beter bekend als “ Bonny Prins Charles”. Deze was namelijk met Louise een zus van Francoise getrouwd. Zij is beter bekend onder de naam de “gravin van Saint Alban, ” (Comtesse d’ Albani). Charles zal later landen in Schotland en met een klein Schots leger zijn troon proberen te veroveren. Dit was nog bijna gelukt.Hierna volgt de ondergang van de Schotten als gevolg van de Engelse wraak onderdrukking. Zijn vrouw zal hem verlaten vanwege zijn drankmisbruik, hij was alcoholist. Zij gaat dan samen met haar minnaar bij haar zus in Ollignies (Woelingen) wonen.

Zijn gouden jaren
De familie D’Arberg kent gouden jaren. Nicolas verdeelde zijn tijd tussen zijn regiment, het hof te Brussel, zijn gezin in Ollignies en zijn verplichtingen in Mons. In 1774 bouwt hij in Mons een imposant Luxueus huis aan de rue Grande Triperie 26.

Dit is overigens in dezelfde tijd, dat in zijn heerlijkheid Elsloo 18 bokkerijders worden opgehangen ! Hij is het die de rechters en advocaten van de Bokkenrijders geldzucht verwijt. Zie hiervoor het boek:” Ze hingen in drie reysen” van Mart Pfeifer en Eddy Erkens over de lotgevallen van de Bokkerijders van Elsloo.

Foto: Google Maps

Rue de Grand Triperie 26 in Mons. Het lage grijze gebouw in het midden is nummer 26. Het ziet er verwaarloosd uit. De schijn bedriegt hier echter. De gesloten poort en luik vormen de afscheiding met de straat. Een eind achter deze facade moet een groot herenhuis staan. We hebben het huis zelf niet kunnen zien bij een bezoek aan Mons. We waren er op een zondag en dan is de poort helaas gesloten. Misschien lukt het iemand bij een bezoek aan Mons voor ons een foto van het huis zelf te maken. 

Tien jaar later, na zijn promotie aan het hof, bouwt hij in Brussel een waar paleis dat nog steeds bestaat, rue de la Loi 12, aan de ingang van het koninklijk park en vlak bij het paleis van de landvoogd. Dit uiterst luxcues ingericht huis bevatte alle kostbaar-heden die in die tijd voor inrichting bestonden. E.e.a. was naar het voorbeeld van het paleis te Versailles ! In 1836 werd dit huis het ministerie van financiën van Belgie.

Ook was de Graaf een vrijmetselaar (zoals in die tijd veel officieren). Naar het schijnt was hij in de loges van Mons, Brugge actief en was zelfs Grootmeester van de loge “la Felicite Bienfasante” in Gent.

De Wetstraat of Rue de Loi in Brussel op de Hofberg

De absolute top binnen handbereik
Joseph II (de keizer koster) heeft zijn moeder Maria Theresia opgevolgd en wil vergaande moderniseringen doorvoeren ten koste van de invloed van de adel en kerk. Hiertegen ontstaat in 1787 in de zuidelijke Nederlanden een opstand die bekend staat als de Brabantse revolutie . D’Arberg staat in dienst van de keizer en wordt ingezet om een opstand van priesterstudenten in Leuven te onderdrukken. Hij weet de gemoederen door tactisch optreden te bedaren en oogst daarvoor veel lof. De groot baljuw van Henegouwen ( de plaatsvervanger van de landheer) weigert echter opstandelingen te veroordelen en wekt de woede van de keizer op. Dit kost hem kop en deze wordt vervangen door Graaf Nicolas Antoin D’Arberg. Deze is dan tevens Kapitein Generaal van Henegouwen en gouverneur van Mons. Hij wordt overstelpt met eerbewijzen zelfs een prinselijke titel lag in het verschiet, de kroon op zijn carrière.

Graaf Nicolas Antoin D’Arberg stond aan de top en kon absoluut niet kapot. Of toch ? Het was echter niet alles goud dat blonk. Hij werd namelijk zowel door de bevolking als door de adel in Henegouwen, zijnde een medestander van Jozef II, gehaat. Met de staten raakte hij in conflict omdat deze niet wilden meewerken aan belastingverhogingen. Henegouwen was op weg naar een revolutie.

Mons of Bergen, is een mooie oude stad gebouwd op een heuvel (berg, vandaar de naam) (afbeelding opdefietsinhetspoorvandartagnan.weebly.com, embedded)

Bovenop de top van de berg staat een grote toren. Deze behoort tot het Unesco wereld-erfgoed. De muren achter de toren zijn restanten van het kasteel / citadel van Mons. Hierover zwaaide ooit Nicolaes D’Arberg de scepter.(afbeelding opdefietsinhetspoorvandartagnan.weebly.com, embedded)

Keizerin Maria Therersia (afbeelding wikipedia, embedded)

Zijn val
In 1789 kreeg Nicolaas Antoin D’Arberg het bevel om met zijn troepen naar het opstandige Gent op te rukken. Een klein leger van 900 patriotten onder leiding van Prins de Ligne was de stad binnengedrongen, had zich met de bevolking verenigd en belegerde nu het garnizoen. De generaals Schroeder en D’Arberg rukten met hun troepen naar de stad, drongen haar binnen en bereikten het kasteel en ontzetten het garnizoen. D’Arberg eiste overgave en dreigde de stad in brand te schieten. Toen hieraan geen gevolg werd gegeven, gaf hij bevel voor een bombardement om de stad in brand te schieten. De bevolking ontstak hierop in grote woede en overviel een kazerne . De woedende bevolking zette vervolgens D’ Arberg en 5000 man troepen met de rug tegen de muur en dwong hun tot aftocht.

Het bombardement op Gent door generaal D’Arberg . Op de achtergrond het belfort van Gent. (afbeelding, wikipedia)

's Anderdaegs, 14, kwamen de generalen Schroeder en d'Arberg, met eene onzachelyke magt, om Gent te beteugelen, aengesneld. Zy kwamen te laet. De stryd was hevig: 't sterke en talryke garnisoen schoot telkens buiten 't Kasteel, om de stad te hernemen; maer huizen, molens, torens, alles was als zoo vele burgten geworden, waeruit het patriotisch geschut gedurig speelde tot in den schoot van 't Kasteel zelve. Schroeder en d'Arberg hadden dit bereikt: de eerste werd gekwetst; de tweede dreigde Gent, zoo zy het hoofd in den schoot niet leidde, langs de vier hoeken in brand te steken. Geen antwoord: ook vlogen er den 15en grenaden en bomben die verscheidene gedeelten der stad verbrandeden.Nu werd de Vlaming woedend: hy bestormt de kazerne van St-Pieters, wint die na drie uren vechtens, maekt er den generael Lunden met zyn bataillon krygsgevangen, en verpligt dien overste aen den graef d'Arberg te schryven, wil hy zyne overwonnen makkers 't leven redden, dat hy de brandstichting staken moest. D'Arberg, overtuigd dat het eene gedane zaek was, verliet stilletjes, in den nacht van den 16 en 17 november, het Kasteel.

Gent. Het Belfort staat nog steeds fier overeind. (Afbeelding embedded wikipedia)

Dit debacle had verstrekkende gevolgen voor het aanzien van de Oostenrijkers en kostte Nicolaas Antoin zijn kop. Nicolas Antoin viel in ongenade bij de keizer en werd van alle functies (en dat waren er heel wat) ontheven. Als groot baljuw van Henegouwen wordt hij dan opgevolgd door Prins Charles Joseph de Ligne (1735-1814). Dit was de vader van een jonge aanvoerder van het patriottische leger in Gent. Extra pijnlijk voor Nicolas was dat hij beide zeer goed kende. De vader was in 1779 Gouverneur van Mons en de divisiecommandant van het infanterie regiment de Ligne en de D’Arberg dragonders (het regiment van Nicolas). Door een misverstand zou Charles de Ligne echter dezelfde weg afleggen als Nicolas, ook hij is bij Jozef II in ongenade geraakt. Maar het allerergste wat hem overkomt, is dat hem dan ook zijn regiment wordt afgenomen. Het was veruit het beste en mooiste cavalerie regiment van de Oostenrijkse Nederlanden. Men kan zich goed voorstellen dat deze totale afgang voor hem een zeer zware persoonlijke vernedering is geweest.

Slechte tijden
Er breken dan slechte tijden aan voor Nicolas en de zijnen.Hij trekt zich terug met vrouw en kinderen dan 13, 10, 3, 2 en 1 jaar oud en verlaat het kasteel d’Ollignies, dit wordt hierdoor overgeleverd aan plundering. Hij gaat naar het kasteel Rochette (Chaud-fontaine) in de Ardennen wat van zijn broer de bisschop van Ieperen is. De afgang is totaal en hij verliest op alle fronten.

De revolutie waarin Nicolas terecht was gekomen was wat de Brabantse revolutie wordt genoemd. Een algehele opstand van het tegenwoordige Belgie (met uitzondering van Luxemburg) tegen Keizer Jozef II, waarbij op 11 januari 1790 de Verenigde Nederlandse Staten wordt uitgeroepen. Jozef II sterft op 20 februari 1790 en wordt opgevolgd door de tactvolle Leopold II. De opstandelingen zijn echter onderling verdeeld en de opstand mislukt uiteindelijk door intrekking van Pruisische steun. Oostenrijk kon zijn gezag met zachte middelen (amnestie) en lichte militaire dwang herstellen. Dit is de eerste restauratie van het Oostenrijks gezag. Bron: wikepedia

Nadat de Oostenrijkers weer de controle over het land hadden herkregen, was men hem toch niet vergeten. Hij kreeg weer een functie aan het hof als opper stalmeester en stond daardoor aan het hoofd van alle hofpersoneel. Maar dit kon het verlies van zijn regiment en bestuursfuncties compenseren. Hiermee had hij zijn aanzien en invloed verloren. In hetzelfde tijdperk verliest hij ook nog zijn jongste zoon Gustav.

Kasteel Helmond, toen en nu  (wikipedia, door Kasteelbeer - Eigen werk, CC BY-SA 3.0 nl)

De Franse tijd
De rust in het land is niet van lange duur. Op 6 september 1792 worden de Oostenrijkers bij Jemappes door Franse revolutionaire legers verslagen maar worden op 18 maart 1793 op hun beurt weer door de Oostenrijkers verslagen. Bij de tweede restauratie van het Oostenrijkse gezag wordt Nicolas tot de achtergrond verdrongen er is dan voor hem helemaal geen functie meer aan het hof. Hij krijgt dan een diepe haat tegen de Oostenrijkers. Hij trekt zich terug op zijn kasteel d’Ollignies. Hier doorleeft hij verbitterd de revolutionaire periode nadat de Franssen in 1794 de Oostenrijkers bij Fleurus definitief hadden verslagen. Toch zal het tij voor hem en de zijnen keren. Enkele jaren later legt hij namelijk zijn toekomst en die van de zijnen in handen van niemand minder dan ......Consul Napoleon Bonaparte

Napoleon trad in 1796 in het huwelijk met Joséphine de Beauharnais (geboren als Marie-Josèphe-Rose Tascher de la Pagerie), weduwe van Alexandre de Beauharnais en de maitresse van de Franse machthebber Barras. Het huwelijk was stormachtig maar gelukkig. Napoleon adopteerde haar twee kinderen Eugène en Hortense. Joséphine werd keizerin der Fransen, maar omdat zij de keizer geen kinderen schonk, liet deze zich op 5 december 1809 van haar scheiden. Om zijn keizerschap te legitimeren dwong Napoleon in 1810 een huwelijk af met Marie Louise van Oostenrijk, dochter van keizer Frans II/I. Ook zij werd keizerin en schonk Napoleon in 1811 een zoon: Napoleon (II) Frans Karel Jozef, koning van Rome, later hertog van Reichstadt.  Gedurende zijn huwelijk met Joséphine verwekte Napoleon twee onwettige kinderen. Bron: Wikipedia

Napoleon trekt over de Alpen (afbeelding, wikipedia)

De Gravin Francoise D’Arberg–Stolberg
Het contact met Napoleon kwam tot stand via zijn vrouw Francoise . Zij die vele jaren hofdame was van de Gouvernante Marie Christine, treed in dienst van de keizerin Josephine Napoleon (1763-1814). De Gravin D’Arberg Stolberg is de enige van de hoge, oude adel die genoemd wordt onder de eersten naast Josephine de Beauharnais. Toen de keizerin in 1809 werd ingeruild, omdat ze geen kinderen kon krijgen, voor Marie Louise van Oostenrijk, bleef de Gravin D’Arberg haar trouw. De Gravin D’Arberg was onmisbaar voor Josephine. Napoleon bleef Josephine steeds hoog achten. Hoe de relatie tussen de Gravin D’Arberg en Josephine tot stand is gekomen, is ons overigens (nog) onbekend.

De kroning van Napoleon (door hemzelf) tot keizer. Op de voorgrond Josephine bijgestaan door een tweetal dames en dames op de achtergrond. Wie weet, misschien zijn hier een of meer van onze dames d'Arberg bij. (afbeelding, wikipedia)

Onder de hoede van Napoleon
De kinderen D’Arberg vervreemden na zijn breuk met Josephine niet van Napoleon. Drie van zijn vier overgebleven kinderen zullen nauw aan hem verbonden blijven. Dit waren: - Charles Philip Alexander (1776-1814) - Felicie Caroline Hororine (1790-1860) - Caroline Ferdinande (1781- 1852)

Charles P.A. D’Arberg Baron D’Elsloo (1776-1814) was beroemd geworden vanwege zijn optreden in Tilsitt (vrede met Pruisen en Rusland). Hij was een vertrouweling van Keizer Napoleon en werd belast met diverse delicate missies. De laatste was de functie was van perfect van het opstandige Bremen. Hij stierf te vroeg, ongetrouwd in Brussel terwijl hij doende was om zijn beide onechte zonenop zijn naam te zetten. Dat waren Paul (1801-1883) en Louis (1802-1877). Louis is nog door Leopold I in 1843 tot ridder geslagen. Pas in 1956 sterft de tak van de Elsloose D’Arbergs uit met de dood van Raoul een kleinzoon van Louis.

…Charles Philippe Alexandre d'Arberg, qui était belge d'origine et chambellan de l'Empereur. Il conserva son poste jusqu'au début de 1810…...

De twee andere dochters waren ook hofdame van Josephine . Zij trouwden allebei, met een bruidschat van de keizer, met een generaal. Beide generaals waren persoonlijkheden in het keizerrijk en vertrouwelingen van Napoleon. Félicie Caroline Honrine D’Arberg trouwde, op order van Napoleon, met de dappere Generaal Georges Mouton de Lobeau (1770-1838) van wie Napoleon heeft gezegd “mijn lam (mouton) is een leeuw ”.  Caroline Ferdinande D’Arberg trouwde de adjudant van Napoleon, Generaal Graaf Dominique de Klein (1761-1845), senator en tijdens de restauratie “pair de france” (een soort koninklijke c.q. keizerlijke raadgever).

Het einde van Nicolas D’Arberg-Valagin
Na een lijdensweg van vele jaren stierf Nicolas, ziek en verlamd, op 17 september 1813 . Aan een dynamisch leven vol hoogte- en dieptepunten in een historisch tijdsgewricht kwam een einde. Hij werd begraven in het familie-mausoleum te Ollignies.

Einde van deze serie.
Met de dood van Nicolas Antoin D’Arberg de Valangin sterft ook de laatste echte kasteelheer van Elsloo en daarmee sluiten wij ook de serie over de Heren van Elsloo af. Na hun komt weliswaar de adellijke familie de Geloes en na hun de familie Jurgens naar Elsloo maar dit zijn geen feodale heren meer, maar grootgrondbezitters. Deze en hun opvolgers de Jurgens zullen we wel opnemen in een toekomstige beschrijving van de achtergronden van Kasteel Elsloo.

Uitgebreide omschrijving van familie D'Arberg op Wikipedia »