Bij / Aan / Op de Weerd (of Weert of Weerdt, wordt door elkaar gebruikt)

De oorspronkelijke Weerd is de naam voor de omgeving van Hoeve de Weerd. Het is een afkorting van Proostenweerd. Tot in de 19e eeuw behoorde de Weerd tot Maasmechelen. De landheer van Maasmechelen was de proost van het Sint Servaes klooster in Maastricht, vandaar Proostenweerd.

Weerd komt van wierde of waard, een door rivieren(armen) omsloten land. Hoe oud de hoeve is, is ons niet bekend. In 1520 geeft de Heer van Elsloo namelijk land op “Genen Werdt” uit aan “Dierick op ten Weerdt” Een naam die toch verwijst naar de hoeve. Tot de komst van Franssen heeft de schutterij van Mechelen hier hun schuttekamer en een schietboom gehad. Hier hebben de schutters legendarische vissoupers gehouden. Waarschijnlijk is de schuttekamer gebouwd als symbool van eigendom nadat de Maas rond 1640 haar loop sterk begon te veranderen. Hierdoor dreigde de Weerd afgescheiden te raken (wat later ook is gebeurd). Het lijkt er op dat de hoeve onder curatele van de schutters werd gesteld. Misschien was men bang dat de hoeve Elsloo toe zou vallen.

Foto: De Weerdterhof. Nu opnieuw achter water verscholen, maar nu niet achter een Maasarm. Het linkergedeelte is de schuttekamer. Foto Guus Peters

De bewoners van De Weerd werden weliswaar in Elsloo begraven, maar in de kerkregisters van Maasmechelen ingeschreven. Uit het parochieregister van Maasmechelen:

14-11-1621 overleden Coen op de Weerde, wonende over de Maas.
15-11-1664 overleden Barbara Wijnen, dochter van Joes Wijnen die woont bij zijn schoonvader Thijs op de Weerd over de Maas.
23-09-1665 gedoopt Jan, zoon van Petrus Wijnen wonend over de Maas.
18-12-1670 overleden Maria Vranken, wonende bij haar schoonvader Thijs op de Weerd wonende over de Maas
24-02-1672 gehuwd Andries Didden en Getrud Thijssens op de Weerd over de Maas.
27-12-1795 gedoopt te Stein Maria Anna Lambrichts, dochter van Willem Weustenraed, wonende op de Weerd, Parochie Mechelen.

In de opsomming ontbreekt echter Joannes in de Bos.Waarvan in de Hoeve een gevelsteen is bewaard gebleven. Deze Joannes is de Jean uit het wonderlijke verhaal van de drie hoeven in Meers. Jan is echter niet van Franse maar van Elsloose afkomst. Hij komt dan ook niet in de kerkregisters van maasmechelen voor. Jan is ook niet op de Hoeve gestorven maar in de Dorpstraat te Elsloo. Over Joannes kregen we van Jan Pijpers uit Catsop de volgende informatie:

Gevelsteen anno 1752
In het Streekmuseum bevind zich een gevelsteen die afkomstig is uit het pand: Dorpstraat 16 te Elsloo, waar hij op de binnenplaats in de muur was gemetseld. De huidige eigenaar, de heer J.G. van Schoubroeck, heeft de woning en schuur in 1985 geheel verbouwd en deze steen aan het museum geschonken.

Het opschrift op de steen luidt als volgt:

IHS
SIT NOMENDOMINI
BENEDICTUM
IOANNES VANDENBOSCH ENDE
PETRONELLA HAEGMANS ELUDEN
ANNO 1752

JOANNES VANDENBOSCH werd geboren te Elsloo op 9 augustus 1696, waar hij overleed op 6 april 1789, op 92-jarige leeftijd. Wat zeker in die tijd (en nu nog) zeer oud was. Op 15 augustus 1748 huwde op 52 jarige leeftijd hij met Petronnella Haegmans. Dit was zijn tweede huwelijk. Hij was eerder gehuwd geweest met Gertudis Wijnen en woonde toen op de hoeve “OP DE WEERT”. In de gevel van deze boerderij bevindt zich eenzelfde gevelsteen met de volgende inscriptie:

IHS
SIT NOMENUMDOMINI
BENEDICTUM
IOANNES VANDENBOSCH
ENDE GETERUDUS WINEN
ELUYDEN
ANNO 1746

In het archief van Elsloo bevind zich een akte uit 1788 waarin sprake is van ruzie om een bocht in een weg in de buurt van De Weerd en waarbij Johannes Vandenbosch op nog als getuige moest optreden. Hij was namelijk bekend om de oude situatie bij De Weerd. Volgens de overlevering is er nog een derde steen waarop Jan voorkomt, de hardstenen deurdorpel voor cafe in de Conincx zou een gedeelte van de grafsteen van Jan Vandenbosch zijn.

We kennen de naam Vandenbosch (nog) alleen van deze Jan. Wel is het m.b.t. de naam interessant dat in 1612 een hof gelegen te Materberch (zie betreffende beschrijving) uitgegeven wordt aan Jan Flippens genaempt “ Jennis in den Bosch”. Jennis had dus een bijnaam omdat hij in het Materberchbos woonde. Nu is In de Bosch nog geen Vandebosch maar het verschil is vrij klein, zeker als men bedenkt dat bij een verhuizing naar het dorp hij niet meer in het bos woonde maar van (afkomstig uit) het bos was. Daarbij opgemerkt dat naamsveranderingen in die tijd niet iets vreemd was. Het is niet gezegd, maar er kan een verband tussen beide namen bestaan.

Afbeelding: Kadasterkaart ca 1820. Duidelijk is aan de donkere lijnen rond de Weerd de oorspronkelijke omvang van Het Mechels bezit af te lezen “By de Weert”. (Naast de hoeve is een drinkpoel te zien). Ook op dit terrein hebben, niet nader gelokaliseerde, dijken bestaan.

Mechels Griend
Achter de Hoeve de Weerd lag een door twee takken van de Maas omgeven griend en eveneens eigendom van Mechelen. Vandaar ook de naam Mechels griend (soms als Michelsgriend geschreven).

1847 Mechels Griend

Tussen de Weerd en Mechelsgreend is duidelijk de oude Maasloop te herkennen ( de aansluiting op de huidige Maas is nog zichtbaar). De stroken in de kadasterlijnen zijn voormalige stroomgeulen, die als diepe sleuven achter de hoeve zichtbaar waren, deze werden “de Delle” genoemd.

Foto: De kerktoren van Maasmechelen waakt nog steeds over “zijn” weerd. Foto Guus Peters

Andere overgeleverde namen
We beseffen terdege dat het misschien weinig zin heeft om specifieke namen vast te leggen omdat het hele gebied vanwege de grensmaas nog op de schop gaat of al is gegaan. Toch willen we ze daarom niet overslaan. De namen hadden een betekenis voor de voorgaande generaties en vormen als zodanig een stukje cultureel erfgoed. Net als wij nu wil over 100 jaar iemand graag weten hoe zijn Meers ooit heeft uitgezien of waar zijn voorouders op een “lendje gedab höbbe”. deze vastlegging is hiervoor dan een vertrekpunt.

Afbeelding: Enkele namen van de kaart van Nikela. De achtergrond van de namen is ons niet bekend, behalve “de Eik” en “Overste Landen” (zie eerder). De Eik was een markante, kaarsrechte Europese Eik die als een baken op het eindpunt van een veldweg stond. Tussen de Eik en de Maas lag nog een weiland. De Eik is jammer genoeg gesneuveld ten behoeve van de grindwinning.

Afbeelding: DSM Kalender 1978. Prachtige luchtfoto van de bocht in de Maas tussen de Weerd en Mechelen. Men ziet hier het prille begin van de ontgrinding wat nu is uitgegroeid tot het grensmaas proefproject. Op de punt die de wegen bij het grindgat maken stond de Eik. Het blijft merkwaardig dat deze al voor hij in de weg kon staan moest sneuvelen.