Geschreven door Guus Peters

Donderdag 11 mei 2017 was het exact 150 jaar geleden dat de Nederlands provincie Limburg werd opgericht. Dat was dus in 1867.

Hierover is de laatste tijd al een en ander gepubliceerd, maar desondanks voor velen toch onduidelijk. Dit feit is voor Limburg natuurlijk heel belangrijk geweest. Vanaf toen kwamen we namelijk definitief bij Nederland.
De vraag is waarom zijn we dan toch bij Nederland en niet bij België gekomen ? De uitleg hiervan is niet eenvoudig.

Limburg heeft als eenheid in het verleden nooit bestaan eigenlijk is het gebied een uitsnede zijn van het gebied tussen Keulen en de Vlaanderen. Vanaf de oudheid tot eigenlijk nu loopt door dit gebied een grote handelsweg die twee belangrijke economische centra in Europa verbond.

Ooit liep een van de hoofdverbindingen via de brug van Maastricht. Gelegen op het snijpunt van de Maas als verbinding tussen Noord Frankrijk en tussen Holland en Duitsland met Vlaanderen was Maastricht een strategisch punt van groot belang, men noemde haar “de ijzeren stad”. Iedereen die de Nederlanden wilde veroveren, moest eerst Maastricht in handen zien te krijgen.

Dat is de reden dat in de 80 jarige oorlog de Hollanders Maastricht veroverden en grote gebieden rondom Maastricht bezetten. Ook diende men er een weg langs de Maas daar naar toe te hebben en werden ook de steden Venlo en Roermond bezet. De Hollandse aanwezigheid in deze streken had dus een puur strategische reden. Niet in de laatste plaats om zich te verdedigen tegen de Franssen die het schatrijke, brutale Holland steeds wilden veroveren.

Dan komen in de winter van 1794 de Franssen die het huidige België en Nederland inlijven. De Limburgers werden toen plots allemaal Franssen. Nadat Napoleon in 1815 is verslagen, gaan de grote heren in Europa om de tafel zitten. Een van de zaken die beslist worden is dat er ten Noorden van Frankrijk een stevige staat moet komen die kan fungeren als buffer tussen Frankrijk, Engeland en Pruisen. Dit word het verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Binnen dit koninkrijk komt ook een nieuwe provincie met de naam Limburg bestaande uit een oostelijk en een westelijk deel. Met Maastricht als hoofdstad. Waarvan het oostelijk deel eigenlijk een samenraapsel van diverse staatjes en afsplitsingen van grotere gebieden is.

Het westelijk gebied was globaal het oude graafschap Loon. De naam Limburg is genomen van het aloude Hertogdom Limburg dat grotendeels ten zuiden van Nederlands Limburg lag en slechts enkele gebieden in het huidige Limburg besloeg. In eerste instantie zou het provincie Maastricht zijn gaan heten, analoog aan de provincies Antwerpen, Luik, Utrecht en Groningen.

(klik op afbeelding voor vergroting)

Vanaf het begin ging het gedwongen huwelijk tussen noord den zuid Nederland om diverse redenen niet goed. In 1830 is de maat vol en komen de Belgen in opstand tegen de Noord Nederlanders en ook Nederlands Limburg sluit zich bij de opstand aan. Alleen Maastricht valt niet in de handen van de opstandelingen. Daar ligt een sterk Hollands garnizoen . Dan volgen onderhandelingen en in de tussentijd zijn wij dus tot 1839 Belgisch met Hasselt als hoofdstad, Maastricht was tenslotte bezet.

Maar het wordt nog ingewikkelder. Koning Willem I had na 1815 namelijk Luxemburg als persoonlijk bezit gekregen ter compensatie van zijn verloren gegane Duitse gebieden. Willem I was hier weliswaar Hertog maar Luxemburg bleef tevens lid van de Duitse bond en moest hieraan troepen leveren.

Uiteindelijk beslisten de grote mogendheden in 1839 over ons. Zo werd de provincies Luxemburg gehalveerd. De Franstalige helft van Luxemburg kreeg België cadeau, het Duitstalige deel werd zelfstandig. Er speelde echter nog meer. Holland wilde de vesting Maastricht en Venlo niet opgeven. Koning Willem I wilde compensatie voor het verloren Franstalige deel van zijn Hertogdom Luxemburg en de Duitse bond wilde compensatie voor het contigent troepen uit het afgestane gebied.

Limburg in de 18e eeuw Elsloo ligt bij witte pijl | klik op afbeelding voor vergroting

Oostelijk Limburg werd de oplossing. Het werd van België weer afgenomen en een Hertogdom en lid van de Duitse bond (behalve Maastricht en Venlo) en diende samen met Duitstalig Luxemburg een contigent troepen aan de Duitse bond te leveren. Aan deze verplichting tot levering van feitelijk Duitse troepen dankt overigens het korps de Limburgse Jagers zijn ontstaan. De schutterijen van Stein en Valkenburg dragen nog hun uniform.

Limburg behoord dan tot twee staten en kent twee wetgevingen. De Nederlandse en de Duitse. De toestand wordt kritiek als in 1866 Oostenrijk en Pruisen oorlog krijgen. Feitelijk zouden de Limburgse Jagers hierin betrokken kunnen zijn geraakt. De verplichting tot levering van soldaten bracht de Nederlandse regering in verlegenheid. Maar ze worden niet opgeroepen.

In 1867 wordt in London vanwege de spanningen een internationale conferentie belegd. Zowel Luxemburg als Limburg worden dan uit de Duitse bond gehaald . Het Hertogdom Limburg wordt dan de provincie Limburg. De titel Hertogdom blijft echter tot 1906 in gebruik. Vandaar dat wij nog steeds spreken over een gouverneur in plaats van commissaris van de Koning. De Limburgers zelf waren hier niet blij mee, ze waren veel liever bij België gebleven. Maar hun mening telde niet. Verzet tegen de veranderingen zou zinloos zijn, het lot van de rebelse Bokkenrijders lag nog vers in het geheugen.

Diverse nationaliteiten
De Limburgers die op dat moment leefden, zullen dit feit nauwelijks hebben opgemerkt. Ze leefden in hun eigen wereld en hadden de grootste moeite om het hoofd boven water te houden. Ze waren ook al wat gewend. Voorafgaand waren de inwoners van de huidige gemeente Stein al diverse keren van nationaliteit moeten veranderen.

Zo waren de inwoners van Elsloo en Stein als inwoners van vrije Rijksheerlijkheden onderdanen van het Heilig Roomse Duitse Rijk evenals de inwoners van Urmond en Berg die behoorden tot een eveneens tot dit rijk behorende staat namelijk Gulik. Tot de komst van de Franssen in 1794 waren ze dus in hedendaagse termen Duitsers, in die tijd keizerlijke genoemd. In onze omgeving waren tot de Franse tijd de mensen van Beek en Geulle sinds 1661 Staats (Hollands) en die van Geleen Spaans en later Oostenrijks.

Na 1794 worden ze allemaal onderdaan van de Franse republiek en zijn ze Franssen. Na 1815 komen ze bij het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en worden ze Nederlanders om van 1830 tot 1839 Belg te zijn. Vanaf 1839 tot 1867 hebben ze eigenlijk een soort dubbel nationaliteit, ze zijn inwoners van het Hertogdom Limburg dat, dus Limburger (maar nog geen Nederlander !!) en tegelijk deels Duitser. Pas in 1867 komt Limburg als provincie bij Nederland en worden we Nederlanders.

Het is dus niet verwonderlijk dat de toenmalige bewoners in onze streken bleven vasthouden aan hun eigen lokale identiteit, en dialect en katholiek geloof wat ze weer gemeen hadden met de omliggende plaatsen. Dit was het enige wat stabiel was. Alles buiten zijn dorp was buitenland.

Men moet zich voorstellen dat iemand in Elsloo die in 1790 geboren werd als keizerlijke/Duitser en naar Geleen verhuisde daar Oostenrijker werd, in 1794 wordt hij Fransman, in 1815 Nederlander, in 1830 Belg, in 1839 Limburger/Duitser om na 1867 als Nederlander te sterven. Daarna duurt het tot na de eerste wereldoorlog dat enerzijds veel Limburgers terug naar België willen en velen binnen de regering twijfelen of ze ons wel willen behouden. Daarbij hadden ze te maken met overheids-dienaren die nagenoeg alleen uit protestanten (heidenen/ geuzen !) bestond.

De Limburgers zagen hun als bezetters, geruggesteund door een sterk garnizoen in Maastricht. Zonder het grote belang van de steenkool voor de Nederlandse economie, zou het goed mogelijk zijn geweest dat overdracht aan België misschien realiteit zou zijn geworden. Dit alles maakt dat de Limburger enerzijds wel accepteert dat hij Nederlander is maar zich anderzijds een “aangenomen buitenlands kindje” voelt. Maar ook de Noord-Nederlanders kijken nog steeds tegen Limburg aan als een vreemde eend in de bijt, een eend met een zachte G waar ze graag de draak mee steken......

Tot op de dag van vandaag geeft dit veel Limburgers een dubbel gevoel. Cultureel en historisch horen we nog steeds niet echt bij Nederland en zijn en voelen we ons verbonden met het aangrenzende buitenland.

Eigenlijk zijn we Belgen met een Nederlands paspoort en een Duits accent. Deze omschrijving past na 150 jaar provincie Limburg misschien het beste bij ons.
Wat ons verbind is dat we geen Hollanders zijn !