De beschrijving van de geschiedenis van de Maaslopen in Elsloo en Meers begint eigenlijk in het gebied van Rekem. Tot ca. 1150 heeft de Maas namelijk tussen Herbricht en Neerharen rechtdoor gelopen en splitste zich in twee takken. De Geul liep vanaf de huidige uitmonding bij Voulwammes (Bunde) door de bedding van de tegenwoordige Maas om tussen Uikhoven en Kotem uit te monden in de oostelijke Maastak. Tussen Vucht en de Maasband kwamen de takken weer bij elkaar. Tussen 1150 en 1179 zou er bij de splitsing van de Maas een opeenhoping van ijsschotsen hebben plaatsgevonden waarbij het water van de Maas naar rechts afboog en vervolgens de benedenloop van de Geul als bedding nam. De eerste fase van de grote Maasverplaatsing was hiermee een feit. Dit wordt de doorbraak bij de “Overslag” (plaats waar de lijnpaarden die de schepen trokken de Maas moesten oversteken) genoemd.

Bovenstaande kaart van rond 1628 (hoewel het landschap vertekend is) is heel informatief. Dit betreft niet alleen de nauwkeurigheid waarmee de kastelen zijn getekend maar ook wat betreft de geschiedenis van de Maas. Het lijkt erop dat men toen nog duidelijk aanwezige oude Maaslopen ook heeft willen weergeven. Hoewel eerdere onderzoekers de splitsing in de Maastakken tussen Rekem en Boorsem plaatsen, geeft deze kaart toch een ander beeld. Mogelijk heeft deze splitsing in een latere tijd bestaan. Met blauw zijn de oude Maastakken verduidelijkt. De dijkrestanten met geel. De kaart geeft het gebied van het Graafschap Rekem weer in 1828 met de grenzen van Overmaas (Spaanse Nedererlanden) en Luik. Het origineel van deze unieke kaart is te bezichtigen in het kasteel van Rekem.

Veranderingen
Ongetwijfeld is de verlegging van de loop van de Maas een grote verandering geweest. De grootste verandering is dat Uikhoven -dat bij Geulle hoorde- aan de andere kant van de Maas komt te liggen. Kotem en Boorsem behoren dan nog tot Elsloo en blijven dat tot ca 1350. Volgens vroegere onderzoekers zou de Geul vanaf Voulwammes, tussen Geulle en Uikhoven hebben gelopen en tussen Uikhoven en Kotem door in de Maas hebben uitgemond. Voor het laatste heeft men de grens tussen Uikhoven en Kotem als basis van de veronderstelde loop genomen. Dit omdat in dit gebied de diverse Maasarmen en waterlopen een groot deel van het verloop van de grenzen heeft bepaald.

Op deze kaart worden de Maaslopen en de loop van de Geul weergegeven volgens vroegere onderzoekers. Op punten twijfelen wij, op basis van de ander kaarten in dit artikel, aan de juistheid. Overigens met de opmerking dat dit niet betekend dat wij het wel zeker weten. Misschien moeten we ons er wel bij neerleggen dat dit onmogelijk is. Veel gebieden zijn door de Maasverplaatsingen in vroegere tijden al een twistpunt geweest doordat men toen al niet meer precies wist hoe het zat.

Zou de Maas inderdaad de loop van de Geul zijn gaan volgen, dan liep ze dus op een gegeven moment tussen Kotem en Uikhoven door. De stroom zou dan recht op het toenmalige Elsloo zijn afkomen (net zoals nu in Meers). Men kan zich hier dan afvragen waarom toen desondanks op een zo’n gevaarlijke plek in de 12e eeuw een kasteel in Elsloo werd gebouwd (of stond dat er toen net ?). Wij denken dat bij de grote koersverandering tussen 1150 en 1179 het stelsel van Maastakken van twee hoofdtakken naar drie is gegaan. De andere twee verdwenen niet zomaar, die fungeerden ongetwijfeld nog lange tijd als actieve Maastak en dus als stroom-verdelers waardoor het gevaar beperkt bleef.

Deze kaart uit de 17e eeuw (met dank aan Dhr. Matieu Maassen, Rekem) sluit bij het voorafgaande aan. Met H worden alle oude geulen (met blauw versterkt) en dijken (geel) in het gebied van Rekem aangegeven. Voor Elsloo is van belang de doodlopende tak onder Kotem . Ook deze kaart verwijst naar een splitsing ten zuiden van Rekem.

Dijkpolitiek
Het lijkt erop dat na de grote verandering rond 1150 de Maas bij hoog water zich bleef verdelen over het oude stelsel. De problemen voor Elsloo en Geulle zijn echter pas goed begonnen door de dijkpolitiek van de Graven van Rekem. Door het leggen van dijken in de oude armen bij Neerharen en latere aanleg van een zware dijk tot aan Geneuth, lukte het hun de Maas naar Geulle en Elsloo te drijven, het begin van de grote afspoelingen waar we eerder al over schreven.

Waar de brede stroom der Maas statig Elsloowaarts is geholpen…… Foto vanaf de dijk in Uikhoven. In de verte ziet men de kerktoren van Elsloo met op de achtergrond DSM. (Foto Guus Peters)

Afbeelding boven: Het gebied rond Rekem in 1935.
Met rode stippen hebben wij de oude grenzen weergegeven, volgens oudere onderzoekers de route van de oude Maaslopen. Met lichtblauw geven we de door hun veronderstelde loop van de Maas weer met de splitsing in twee takken. Wij denken echter (op basis van de eerder weergegeven kaarten) de splitsing in eerste instantie bij Neerharen heeft gelegen. Voor de oostelijke tak nemen wij dezelfde lichtblauwe route aan (waarvan de splitsing naar links een tak geweest kan zijn), de volgens ons oorspronkelijke loop van de westelijke tak hebben wij in blauw weergegeven. Voor de beschrijving van ons gebied heeft dit verder geen belang, wij denken dat Belgische onderzoekers dit beeld beter kunnen invullen.