Inleiding
Op de eerste plaats een woord van dank aan Carry Zijlstra voor haar bijdrage in de geschiedschrijving over Meers waarvan gedeelten in de navolgende teksten zijn opgenomen.
Een probleem voor het beschrijven van de historie van Meers en omgeving is de eeuwenlange invloed van de Maas op de ontwikkeling van dit dorp. De wisselende loop van de Maas was en is nog steeds een onderwerp van studie. Door het ontbreken van voldoende informatie zal wellicht een volledig beeld nooit tot stand kunnen komen. Ook voor Meers kunnen we niet volledig zijn.

Ook spreken we onze waardering uit voor het werk van Nic van de Wal uit Kleine Meers (Zwarte Laakstraat). Hij heeft met grote nauwkeurigheid (zelfs namen die wij alleen uit de archieven kennen ontbreken niet !) een tweetal kaarten vervaardigd en daarop alle veldnamen de namen van de (inmiddels vervallen) wegen en voetpaden in Meers ingetekend. Zijn kaarten heeft hij ons ter beschikking gesteld. Ze vormen een waardevolle aanvulling op onze kennis. Hiervoor dank.

Ouderdom
Hoe oud Meers is, is moeilijk te zeggen. Voorzover ons bekend, zijn er geen bewoningsporen in het gebied gevonden die een hoge ouderdom kunnen aantonen. Hierbij aangetekend dat de oudste bewoonde plaats van Meers door de Maas kan zijn afgespoeld. Desondanks zou men zich niet moeten verbazen als men rond Meers verspreide archeologische vondsten zou doen. Deze hoeven dan echter geen relatie met Meers te hebben maar kunnen afkomstig zijn van de afgespoelde Scharberg dus het oudste Elsloo. Rond 1100 schijnt het dorp overigens voor het eerst in de officiële stukken vermeld te worden. Voor de overlevering die beschrijft dat Meers ontstaan is uit 3 hoeves kunnen wij geen enkel aanknopingspunt vinden.

Afbeelding: Meers 1935. Duidelijk is te zien dat Meers in oorsprong uit twee aparte kernen bestond, van elkaar gescheiden door “de Koele”.

De naam
Meers, mersch, marsch betekend letterlijk: land aan water, door water omgeven weiland, beemd of moeras. Het water hoefde toen niet de Maas te zijn. Toen de Maas westelijker liep, moet het water uit hellingen van Elsloo en de Scharberg maar ook uit Stein toch zijn weg hebben gevonden naar de rivier. Dat kan heel goed via het huidige Meers zijn gegaan.

Kijkt men alleen naar de naam dan zou dit kunnen teruggaan op een vroege vestiging van de Franken (waternaam). Men moet in dit verband niet uit het oog verliezen dat er op de Bongerd nabij het kasteel van Stein (en dus niet ver van Meers) een grote Frankische begraafplaats is gevonden.

Ook kan het gebied al lang de naam Meers gehad hebben voordat er ook maar een huis stond. Volgens ons gaat het terug op een gebied dat na ontbossing eerst een weidegebied is geweest. Dit in de tijd van voor het jaar 1000 toen de veeteelt belangrijker was dan de landbouw. De stichting van het dorp zelf plaatsen wij in de 11e eeuw, uitgaande van een ontwikkeling in die periode waarbij veel weidegebied tot akkerland werd omgevormd en nieuwe dorpen werden gesticht.

Twee keer Meers
Er ontstonden eigenlijk twee dorpen het huidige Kleine en Grote Meers. Beide waren eerst gescheiden door een Maasarm, de latere “ Koele”. (Het huidige Grote Meers kan in oorsprong een van de vele eilanden in dit gebied zijn geweest omsloten door twee Maasarmen.) Wat de zaken m.b.t. de naamgeving er niet echt duidelijker op maakt is dat het huidige Grote Meers in de archieven “Cleene Meers” wordt genoemd en het huidige Kleine Meers “Steinder Meers”. De wisseling van namen roept vraagtekens op en zorgt voor verwarring. Duidt de naam “Cleene Meers” op een jongere stichting dan Steinder Meers ? Een nederzetting met een dergelijk voorvoegsel kan verwijzen naar het ontstaan vanuit een grotere plaats met dezelfde naam. Zou dat hier ook het geval zijn, dan kan Cleen (dus Groot) Meers voortgekomen uit Steinder Meers (nu dus Klein Meers). De wisseling kan te maken hebben met het feit dat het huidige Kleine Meers pas later door afspoeling klein is geworden t.o.v. het huidige Groot Meers (ook het huidige Kleine Meers heeft ooit tot aan de overkant van de huidige Maas gereikt).

Foto: Guus Peters

Gen Einj
Om de zaken nog wat ingewikkelder te maken noemt de volksmond Kleine Meers “Gen Einj” , het Einde dus. De vraag is nu of men hiermee bedoeld het einde van Groot Meers of van het Steinder Meers waarvan een stuk verdwenen is ?

Gescheiden stichting
De stichting van de twee kernen kunnen ook helemaal niets met elkaar van doen te hebben. Die kan gescheiden hebben plaatsgevonden. Groot Meers vanuit Elsloo, Klein Meers vanuit Stein. Klein Meers heeft altijd tot Stein behoord. Groot Meers viel onder Elsloo. Die van Groot Meers gingen in Elsloo naar kerk en school die van Klein Meers in Stein. Maar ook dit klopt weer niet helemaal want de grens liep ook midden over de huidige Lindedriesstraat waardoor de huizen van Klein Meers ten westen van deze straat tot Elsloo behoorden.

Foto: Kleine Meers is nu door het Julianakanaal van het kasteel van Stein en het Keerend gescheiden. Foto: Guus Peters

Er bestond dus zowel eenheid als scheiding tussen Groot en Klein Meers. Onder de noemer Meers vielen weliswaar beide kernen maar er bestond ook een bestuurlijke en kerkelijke scheiding. Hoe deze scheiding zich in het verenigingsleven en later in de gemeenschappelijk kerk en school doorwerkte is ons niet bekend. Hoe was dat met subsidies en onderhoudsplichten geregeld ? Waren er twee kampen in het dorp ? Vragen die misschien “eine van Maes” moet beantwoorden en beschrijven. “Veer, de schrievers, sin neet van Maes” en daar zijn we ons ook zeer van bewust. Daar mag geen misverstand over bestaan !

Foto: Guus Peters

Dat Groot Meers bij Elsloo hoorde is op zich niet zo verwonderlijk. Ook van Groot Meers hebben de huizen tot aan de overzijde van de huidige Maas gelegen. De Maas of een Maasarm, stroomde toen westwaarts in de Kotemerweerd, hier lagen de landerijen van Groot Meers en het gebied behoorde tot Elsloo. Bedenkt men daarbij dat het oude Elsloo reikte tot aan de huidige autowegbrug (hoog boven de huidige Maas), dan is de afstand veel minder groot dan men nu zou denken. Voor Klein Meers geld hetzelfde, hiervoor moet men het Julianakanaal wegdenken. Dan ziet men dat het kasteel van Stein heel dicht bij Klein Meers ligt.

Meestal ontstonden dorpjes, als Meers, bij water of nabij doorgaande wegen. In het geval van Meers zijn deze wegen niet (meer) te herkennen. Maar er niet perse een verband bestaat met wegen te hebben bestaan en werden de kernen als ontginningsnederzettingen aan het water op de grens tussen een uitstekend akker- en een weidegebied. Een gebied wat als geheel al de naam Meers (of een verwante naam) droeg waardoor de verwantschap in naam van beide kernen afkomstig is.

Meers als bestuurlijk geheel
De verplaatsingen van de Maas hadden tot gevolg dat Groot Meers uiteindelijk vrijwel afgescheiden raakte van Elsloo. Ten tijde van de Franse overheersing werd besloten dit deel van het dorp toe te voegen aan Stein. Groot en Klein Meers vielen toen voor het eerst samen onder een gemeente. De overdracht vond plaats in 1813, bij besluit van de perfect van de Nedermaas op 14 maart van dat jaar. Stein kreeg eveneens de Maasband toebedeeld, die tot dan deels onder Eisden en Leuth resoteerde, alsmede de Weert (Weerd), dat tot Mechelen behoorde. Ook dit was een gevolg van de koerswijzigingen van de Maas, zoals we eerder al beschreven.
De gevolgen hiervan waren ruzie tussen de beide gemeenten. Elsloo wilde een vergoeding van Stein voor de afgenomen gronden. Stein wilde daar wel aan tegen-moet komen, maar Elsloo nam geen genoegen met de aangeboden onontgonnen heidegronden. In 1836 is blijkbaar de zaak opgelost met de eerder aangehaalde grondruil tussen Stein en Elsloo.

Groot Meers terug naar Elsloo
Ook de inwoners van Groot Meers waren ontevreden over Stein. Op 17 januari 1834 schreven zij aan de Belgische Koning (Limburg behoorde van 1830 tot 1839 aan Belgie), een verzoekschrift. Zij geven aan dat zij:
“sinds de toewijzing aan Stein niet hadden opgehouden te petitioneeren en te suppliceeren om te verkrijgen van in vereeniging te komen met de oorspronkelijke moeder (Gemeente Elsloo), met die geene alwaar de accessoren onze voorouders rusten”

Kortom: Men wilde terug naar Elsloo.
De banden met de moedergemeente waren nimmer verbroken. Men onderhield nog talrijke relaties, ging er ter kerke en nooit was gevraagd om vereniging met de parochiekerk van Stein.

Foto: Zicht vanaf de dijk in Meers op de kerk van Elsloo. Foto: Guus Peters

Hoewel de kerk van Elsloo hemelsbreed relatief kort bij Meers ligt, was de weg naar de kerk en school slecht en betekende dagelijks een grote omweg. 
Desondanks bleven de inwoners van Groot Meers met deze kerk en Elsloo verbonden en wilden zij in 1836 terug naar Elsloo.

Bij Belgische wet van 13 juni 1836 werd Groot Meers weer aan Elsloo toegewezen, ondanks het feit dat de beheerders van het kadaster zich daar heftig tegen hadden verzet. Het bleek dat de overdracht in 1813 tegen de grondwet was geweest. Om die reden vond de nieuwe overdracht niet plaats op grond van besluit van een geweste-lijke perfect, maar van een daartoe aangenomen wet.

Groot Meers bleef deel uitmaken van Elsloo tot de herindeling van 1981 daar een eind aan maakte en Elsloo bij Stein werd gevoegd. Niet alleen aan de postcode kan men nu nog zien dat Groot Meers en Elsloo ooit een gemeente vormden maar ook moet men de inwoners van Groot Meers nog steeds in het telefoonboek onder Elsloo zoeken.