Om de grens tussen Klein en Groot Meers duidelijk te maken zullen we eerst verder gaan met de beschrijving van de grens van Elsloo (met Stein) vanaf het punt waar we gestopt waren, de Blauwen Steen bij de Maasband.
De bijfanck uit 1462 overgeschreven in 1570 beschrijft deze letterlijk als volgt:
…ende van den Blauwen Steen recht uut doer Meertens Gheer, ind van Meertensgheer op Swertten Driessch, van Swertten Driessche die ghewaende op tot Hegghen toe, ind van Hegghe(n) die straet halff, all op ghyn Linden die staet halff mijnen heer touwe all tot Gheenn(n) Meerdel touwe.

Bij het lezen van deze oude tekst heeft men al gauw de neiging om hierin de voormalige gemeentegrens tussen Elsloo en Stein te herkennen. Dit is slechts ten dele waar. Eerder zagen we al dat bij de Maasband er in 1836 een grondruil tussen Stein en Elsloo heeft plaatsgevonden. De oude grens komt wel weer overeen met de gemeentegrens wat betreft het verloop over de dijk van Stein (komende vanaf de Maasband) tot aan de Veldschuur en dan met de afbuiging die de huidige (nieuwe en oude) Lindedriesstraat volgde tot aan het doodlopend punt tegen de grote dijk van Meers. Dit gedeelte is in de beschrijving “ind van Meertensgheer op Swertten Driessch, van Swertten Driessche die ghewaende op tot Heghen toe”. Met die “ghewaende” wordt het gebied tussen Kleine Meers en de Koele bedoeld. Met “ Heghen” wordt waarschijnlijk de omgrenzing van het in de Maas verdwenen gedeelte van Kleine Meers bedoeld.

De heggen dient men uit te leggen als de landweer rond het dorp (zie ook de uitleg onder Elsloo). Hier zijn we ook aangekomen bij een ander punt vanaf waar de “bijfanck” niet meer overeenkomt met de latere gemeentegrens. Tussen Kleine Meers en de Scharberg heeft de Maas namelijk de oorspronkelijke grens weggespoeld en heeft er tussen Stein en Elsloo grondruil plaatsgevonden.

Afbeelding: 1969. Het verloop van de gemeentegrens tussen Elsloo en Stein in Meers.

Grondruil
Een van de onderdelen van de grondruil tussen Stein en Elsloo op 23 oktober 1836 was het voor Elsloo verkrijgen van een strook grond langs de Maas waarover zij het beheer had. dit om een verbinding over eigen terrein met Meers te krijgen. Dit hing natuurlijk samen met de oorzaak van de eerdere afscheiding van Meers, de slechte verbinding tussen Groot Meers en Elsloo en het feit dat Meers in februari 1836 weer terug bij Elsloo kwam. Pater Munsters beschreef ooit een oude kaart van Stein. In het artikel merkte hij op dat een op de kaart afgebeelde strijd tussen Stein en Rekem niet op Steins grondgebied had plaatsgevonden, want Stein zou hier nooit aan de Maas gegrensd hebben. Met alle respect voor het werk van Pater Munsters maar dit klopt niet. Stein heeft hier voor 1836 wel degelijk aan de Maas gegrensd.

Afbeelding: De beroemde “veldslag” in 1723.
De schutterij van Stein (12) wil verhinderen dat Rekem de Maas verder beschoeid waardoor aan de kant van Stein en Elsloo de oever verder afspoelt. Rekem antwoord met het opstellen van een heus mini leger inclusief kanonnen. In rood de huidige oever van de Maas

Afbeelding: Op de kaart van de grondruil wordt het gedeelte langs de Maas met E aangeduid. Volgens deze kaart strekte dit zich uit tot onder Groot Meers.
Hoewel de zuidoever van de Maas door Elsloo en Stein betwist is, vermoeden we toch dat het laatste deel van de strook nooit van Stein is geweest. Zou dit wel het geval zijn geweest dan zou Groot Meers nooit aan Elsloo gegrensd hebben, iets wat we onwaarschijnlijk achten. Of Meers moet ooit heel anders gelegen hebben…….Hier komen we later nog op terug.

Afbeelding: De grondruil langs de Maas leverde een aparte kadastersectie op. In geel de Steinderdijk (daar loopt nu de weg naar Meers over). In rood de Meerserdijk. In blauw de Kampstraat. Steinse gebieden langs de Maas in de richting van Groot Meers (waar de schutterij in 1723 was opgesteld) zijn hier niet op ingetekend, deze waren toen al nagenoeg afgespoeld.

Tot de samenvoeging van de Gemeenten Elsloo en Stein zal de grens niet meer veranderen en beschikte Elsloo weer over een, zij het smalle, verbinding met Groot Meers over eigen gebied.
Het beschreven grensgedeelte is dus niet de grens van de Bijfanck want zoals we zagen beschreef deze de grens vanaf Steinder Meers als volgt: “ ind van Hegghe(n) die straet halff, all op ghyn Linden die staet halff mijnen heer touwe all tot Gheen(n) Meerdel touwe”.

Tussen Steinder Meers en de Scharberg liep een kaarsrechte weg over een terrein dat "de Lindedries" heette. Over deze weg liep de grens tussen Stein en Elsloo. Waar deze weg bij de helling van Scharberg kwam (ca 100 meter ten zuiden van de autowegbrug) ging de weg (en de grens) in een slingerbeweging omhoog en sloot daar aan op de Schaarstraat (eveneens de grens) en op de verbindingsweg naar Elsloo over de Scharberg. Onderaan de voet van de helling ontsprong een krachtige bron die een beek vormde. Op deze beek lag de Scharmolen en aan de Maas de aanlegplaats voor het marktschip van Elsloo dat vrijdags naar de markt in Maastricht voer. Dit alles is in de opschuivende Maas verdwenen en moet men nu zoeken aan de overzijde van de rivier. In een eerder stadium (voor 1450) zal de weg over de Lindendries hier misschien rechtdoor hebben gelopen om via de oorspronkelijke Jodenstraat het oudste Elsloo te bereiken, dat toen reikte tot aan de Scharstraat (zie ook de beschrijving van Elsloo). Het kan ook zijn dat de weg over de Lindendries is aangelegd als alternatief voor verbindingen die verdwenen in een eerder stadium van de Maasverplaatsingen.

Foto: De Kotemerweerd. Waar nu de Maas stroomt lag eens het oudste Elsloo inclusief watermolen en aanlegplaats en liepen er de verbindingen met het toen nog naburige Meers. Foto: Guus Peters

Afbeelding: Tranchotkaart 1803 met oude grens in Maas getekend (door ons met rood verduidelijkt)

De Tranchotkaart laat nog een glimp van de oudste situatie zien. In de Maas heeft men nog de oude grens ingetekend zijnde de Lindendriesstraat. Richting Meers sluit zij ook zij aan op een lijn (een oude weg of voetpad ?) misschien een restant van de heggen van het afgespoelde gedeelte van Kleine Meers.

De Kampstraat (Kamistraot zeggen ze in Meers) sloot aan op de weg over de Lindendries hierlangs lagen tot in de 17e eeuw diverse huizen. Dit was de oude kern van het huidige Kleine Meers. Op de Tranchotkaart komt ook de kwetsbaarheid van Stein goed tot uitdrukking. Niet voor niets spendeerden de Heren van Stein grote sommen geld aan de aanleg van dijken en batten (beschoeiingen) onder aan de Scharberg, met toestemming, zelfs op Elsloos terrein.Stein had hier zelfs een wachthuis aan de Maas, mogelijk voor dijkbewaking.

Zeker nadat Rekem een dijk aangelegd had door de Kotemerweerd, werd de toestand precair. De Maas werd hier door een flessenhals geduwd. Een dijkdoorbraak zou desastreus voor Stein en Kleine Meers zijn geweest. Nu vertekent de kanaaldijk de situatie en kan men zich hier geen gevaar van een doorbraak voorstellen; toch is dit gevaar hier wel degelijk aanwezig geweest.