Men is gauw geneigd om de ligging van Meers te idealiseren, een landelijk dorp gelegen in de bocht van een rivier is op een zomeravond inderdaad een idylle. De mensen van Meers kennen echter ook terdege het andere gezicht van de Maas; namelijk dat van de belager welke keer op keer pogingen heeft ondernomen om Meers van de aardbodem af te vegen. De laatste overstromingen getuigen hiervan.

Hoe groot ook de overlast hiervan was, toch is dat niets tegen hetgeen hun voorouders in de voorgaande eeuwen is aangedaan. Meers is zelfs een paar keer bijna voorgoed in de Maas verdwenen……..maar er steeds bovenop gekomen.
Juist dit gegeven boeide ons bij het doornemen van de archieven steeds meer, niet alleen de feiten telden maar nog meer de bewondering voor de mensen die met een enorme wilskracht steeds weer de strijd met de rivier aangingen en terugvochten met alle middelen wat ze als gemeenschap konden opbrengen. Hierin hadden ze overigens geen keuze, ze moesten wel. Verloor men alle land en huizen, dan hadden ze helemaal niets meer. Er was geen verzekering of overheid die hun compenseerde. Het was een strijd om alles of niets waarvoor men geheel op elkaar aangewezen was. De eeuwige strijd, tot op de dag van vandaag, heeft de mensen in Meers ook tot een hechte gemeenschap gevormd. Hiervoor kan men alleen maar respect opbrengen.

Foto: De overstroming van 1926. Een van de vele pogingen van de Maas om Meers van de kaart te vegen. (Foto uit de collectie van Streekmuseum Elsloo)

In dit licht kan men zich afvragen hoe men er in hemelsnaam ooit toe gekomen is net op deze gevaarlijke plaats een dorp te bouwen. Heeft Meers zich door de ligging op zo’n gevaarlijke plaats de moeilijkheden met de rivier niet zelf gezocht ? Het antwoord is nee. Meers heeft niet de Maas gezocht maar de Maas Meers. Niet in een keer maar in etappes. Om dit beeld duidelijk te maken moeten zullen we proberen om de situatie voor de grote afspoelingen (na 1450) te reconstrueren. Dus de periode voordat het domino effect optrad welk we eerder bij de behandeling van de Maas als totaal hebben beschreven.

Afbeelding: De Maas bij Meers rond het jaar 1500 (zwart) met de ligging van de kernen (deels In de huidige Maas). In rood de latere Koele, mogelijk een oude Maasarm. In blauw de huidige Maas. Tot 1500 kon men nog de rivier beheersen met lage dijken en het aanbrengen van beschoeiingen in de bochten.

Het oudste Meers
Hoewel we steeds gesproken hebben van twee kernen binnen Meers, Groot en Kleine Meers, kan de zaak toch nog anders gelegen hebben. Dat er steeds twee kernen hebben bestaan herleiden we af van de situatie die we kennen van kaarten na 1600 en de verdeling van Meers in een Elsloos en Steinder deel. Hoewel de informatie sporadisch is, beschikken we toch over aanwijzingen dat de beide kernen ooit een geheel zijn geweest of minstens elkaar zeer dicht genaderd hebben.

Foto: De bocht bij Kleine Meers. Hier lag de Lindendries en heeft Stein eeuwenlang gevochten tegen de Maas. Hier moeten we ook de oude kern van het huidige Meers zoeken. Foto: Guus Peters

In de archieven van Elsloo komen verslagen voor die veelal in verband staan met planning van dijken en inschatting van de situatie. Het gaat te ver om alle vermeldingen weer te geven. We beperken ons tot enkele aanhalingen:

1561
“Also die rivier van Maesen van jaer tot jaer meer ende meer affneempt die oever van zelven riviere van Lindendries nederweert, ende gestelt is so desen somer so verre aff te nemen, dat die dycken aen die merssener Hond te lyden sullen hebben en ook een van sommige plaetsen dit jaer noch mochte afgedreven worden, ende wanneer datselves geschiede ware dat dorpken van Cleyn Mersch gescapen gantselyken verdorven te wordene ende van honne velden ende lande weenich profyts te hebbene.”

1727
Ouden van dagen, 6 in getal en inmiddels woonachtig in Stein, leggen een verklaring af over de verwoestingen die de rivier had aangericht.
“dat Cleene Meers voor een groot gedeelte door het veranderen van de cours van de Maese is worden afgespoeld ende aangedreven aan de Heerlykheid van Rekem"
Geboren en getogen in Cleene Meers (nu dus Groot Meers !) waren zij van de situatie ter plaatse goed op de hoogte. Zij getuigden o.a. dat de “regte Dorpstraete” van “Cleene Meers” richting Elsloo zich uitstrekte tot buiten de tegenwoordige dijk.
“ de voersc. huysen waren zich wel vuytstreckende tot over den cours der der tegenwoordighen Mease tot in den Cothemerweerdt"
Aan weerszijden van de straat lagen diverse huizen en hoven . De namen van eenentwintig bewoners worden genoemd. De eerste veertien huizen behoorden tot het grondgebied van Elsloo de overige tot Stein.
“het dorp Cleene Meers soe op Elsloer als deels Steynder jurisdictie was by naer totaelyck door de Maese geruineerd. honderde morgens vaste erven syn affgedreven.”

Eveneens wordt vermeld dat in Groot Meers grote percelen en delen van de dijk, aan het einde van de “Meersener Dorpstraete” nabij de Koeweide door de Maas verzwolgen waren. We sluiten overigens niet uit dat in het oorspronkelijke Meers de huidige Grote Straat vanaf Cafe de villa naar de Maas niet het huidige trace heeft gevolgd maar meer via de huidige dijksteeg afgebogen heeft in de richting van de Lindendries en dat we hierlangs de afgespoelde huizen moeten zoeken. Dit was blijkbaar een rechte weg en heette daarom de “reghte Dorpstraete” , dit ter onderscheiding van de (deze opvolgende) Meersener Dorpstraat, nu de Grote Straat.
Opmerkelijk is dat de 6 zegslieden niet meer in Meers maar in Stein waren gaan wonen. Waarschijnlijk waren ze uit het Steinder deel van de Dorpstraat afkomstig en bedoeld men met Stein het huidige Kleine Meers.
Op een kaart van 1670, ons wel bekend maar niet in ons bezit, staan er ook huizen getekend langs de huidige Kampstraat. Die hebben gelegen tot in de huidige Maas.

Foto: De Kampstraat of Kamistraot in Kleine Meers, ooit een onderdeel van het oude centrum van Meers. Foto: Guus Peters

Meester L. van Mulken (wij zijn hem overigens voor zijn grote rol voor het behoud en openbaar maken van onze archieven en publicaties schatplichtig) schrijft in 1949 een artikel aangaande de vroegere loop van de Maas. Een zeer informatief artikel waar ook wij dankbaar gebruik van hebben gemaakt. Hierin vereenzelvigd hij echter de huidige Kampstraat met de Reghte Dorpstraet van Cleene Meers. Onze mening is echter toch dat huidige Grote Straat en het verlengde tot aan de overkant van de Maas de “reghte of Mersener Dorp-straet” is geweest. De verwarring komt waarschijnlijk voort uit het feit dat huizen langs deze straat zowel op Elsloo’s als Steinders gebied hebben gelegen. Misschien was ook de goede meester de mening toegedaan (net als Pater Munsters) dat Stein hier nooit aan de Maas gegrensd heeft en dat de gezochte Dorpstraet dus alleen in het huidige Kleine Meers gelegen kan hebben. Bij de behandeling van de grenzen maakten wij duidelijk dat de grens hier ooit anders heeft gelopen.

(Uit de collectie van Harie Rouvroye)

Foto: De grote bocht tussen Elsloo en Meers in 1950. In de Kotemerweerd is dan nog duidelijk de Maasverplaatsing te herkennen. Ook ziet men goed hoe dicht de bewoning in dit gebied was en is.

Indien we de beschrijvingen in ogenschouw nemen, dan zou de huidige Grote Straat een verlengde tot in de Kotemerweerd gekend hebben en ook de Kampstraat heeft met huizen tot in de Maas doorgelopen. Als we dan hierbij een verbinding denken tussen de oude Grote straat en de weg over de Lindendries, dan zien we dat de beide kernen zich hier zeer dicht genaderd hebben en hier de gemeenschappelijke kern van de latere gescheiden kernen heeft gelegen. Bedenkt men dat de oude grens Stein tot in dit gebied gereikt heeft, dan verklaard dat ook de ligging van de huizen op zowel Elsloos als Steinder gebied.

Kanttekening
Omdat we het belangrijk vonden om ook het oudste Meers aan te duiden hebben we dit gedaan ondanks de wetenschap hier niet volledig in te kunnen zijn. Men moet deze beschrijvingen dan ook zien als een weergave van de huidige bij ons aanwezige kennis en als uitgangspunt voor verder onderzoek. Het is namelijk mogelijk om dit onderzoekspunt nog verder uit te diepen. Mocht iemand (uit Meers !) zelf dit ter hand willen nemen, dan attenderen om als vertrekpunt te nemen het artikel van meester van Mulken uit 1949 “ Enige gegevens over de vroegere loop van de Maas bij Elsloo en de inventarisnummers 234 en 242 (en andere) uit het archief van Elsloo.