De Grote Straat
In eerder afleveringen hebben we al beschreven hoe het oorspronkelijke Cleene Meers veranderde in Groot Meers, ofwel hoe Groot en Klein Meers aan twee kanten uit de Maas zijn gekropen. De kern van Groot Meers is nu de Grote Straat. Deze straat loopt van de Battenweg tot tegen de Maasdijk. Eens liep de straat door tot aan de overzijde van de huidige Maas (zie eerdere beschrijvingen).
Wanneer dit Grote Straat is gaan heten is ons niet bekend maar ooit was het de Cleenen Meerserstraat en rond 1900 was het de Meerser Dorpstraat. Om het nog verwarrender te maken bestond er toen ook nog een Meerser Dorpsweg. Men moet hier dan ook Meerser Dorpstraat vertalen als aanduiding voor  “het centrum van Meers”. De Meerser Dorpsweg als de weg (vanuit Kleine Meers) naar dit  “centrum” toe. De Dorpsweg heet nu de Kerkweg.

Foto: Een zeer oude foto van de hoek Meerser Dorpstraat (nu Grote Straat / Dijksteeg) met de oude Meerser Dorpsweg (nu Kerkstraat). Een van de huizen rechts was de smederij van de familie Driessen. Het grote huis op de hoek is café “de Villa”. (Uit de collectie van Harie Rouvroye)

Op de Koevoet
Een van de huizen in de kerkstraat draagt de naam “Op de Koevoet” een naam die we ook in de archieven tegenkomen en dus ook hier moeten plaatsen wellicht hier de oudste naam voor de straat (omgeving) is.  Hoe men de naam hier moet plaatsen is iets anders. is de kerkweg in oorsprong een veedrift geweest? Heeft er iets in de omgeving iets bestaan wat naar de vorm deed denken aan een koevoet als werktuig  of een koevoet als onderdeel van een koe (Daarbij aantekenend de vraag of deze naam voor het werktuig hier gangbaar was en een koe geen voet heeft maar een poot met een hoef).  

De Dijksteeg
“Op ut Diekske” zeggen ze in Meers. Deze smalle steeg verbind de Grote Straat met de Meerser dijk. In eerder afleveringen beschreven we al de oudste dijken van Meers waarvan “ut Diekske”  een overblijfsel is. Fungeerde het eertijds tevens als achteringang voor de huizen aan de Grote Straat. Langzamerhand werden in de achtertuinen hiervan en stallen en schuren omgevormd tot woonhuizen die nu aan “ ut Diekske” liggen. Rond 1900 heet het  “het Dijksken”.

Foto: “Op ut Diekske” Foto: Guus Peters

De Koevaart
Onderlangs  de Meerserdijk wringt zich vanuit de brede Grote Straat zich een smalle weg naar de Koeweide. Dit is de Koevaart, die rond 1900 dezelfde naam had. De naam vaart is dialect voor oprit toegang tot een erf. De Koevaart was de toegang tot het belangrijke weidegebied “ de Koeweide”.

Foto: De grote Straat met links de aanzet tot de Koevaart.

Foto: Hetzelfde punt in mindere tijden; na de overstroming in 1926 (Uit de collectie van Harie Rouvroye)

De Losplaats
De Koevaart kende een verlengde  (bij de fanfarezaal naar links)  en dat was de “Bovenste Koevaart”. Dit stuk diende om de “Losplaats” aan de Maas  te bereiken. De naam “losplaats” verwijst naar een mogelijkheid om hier schepen te lossen. Wat gelost werd kunnen we ook niet zeggen, maar te denken valt aan bouwmaterialen, mest, mergel misschien ook vee. Tevens lag hier het voetveer over de Maas naar Geneuth, eertijds een belangrijke verbinding voor Meers met de Belgische maasdorpen aan de andere kant, dorpen waar Meers overigens veel mee van doen had.
Dit veer vormde in de tweede oorlog een schakel in een belangrijke “pilotenlijn”. Het is ook dit veer waar in de 18e eeuw Herman Vranken veerman van was. Deze Herman was Bokkenrijder en was in zijn tijd een roemrucht figuur die in menig processtuk in het Elsloos archief voorkomt. Wanneer het veer uit vaart is genomen, is ons niet bekend. De laatste veerlui kwamen uit de familie Berghs die tevens als laatste professioneel op Maas met een schokker visten.

Afbeelding: De Losplaats en omgeving 1942. Hier lag ook het voetveer waarvan  tot voor een tiental jaren de hardstenen toegangstrap nog aanwezig was.

De weg naar Elsloo
Via het veer door de Kotemerweerd en dan via het veer van Elsloo was ook de kortste weg naar Elsloo. Maar de meeste zullen (ook om wachttijden en kosten te besparen toch voor de langste weg gekozen hebben).
De weg langs de Maas van Groot Meers naar Elsloo was lang, erg lang. De door de Maas afgedwongen verschuiving van zowel de kern van Elsloo als die van het oude Meers, maakte de weg naar Elsloo steeds langer. De lange weg leeft nog voort in de overlevering van verhalen over lange wegen naar school en kerk over in de winter vaak donkere en onbegaanbare wegen die meer weg hadden van aangestampte modderpaden. Waarbij de te nemen steile helling van de Scharberg bij de autowegbrug, zeker in de winter, een grote te nemen hindernis was. (De huidige weg is overigens afgevlakt en hiermee niet te vergelijken).

Bij deze helling horen ook de verhalen over grote omwegen die men vaak moest maken om (in de winter) de doden in Elsloo te kunnen begraven. Verhalen van de doodskisten die op de bevroren Scharberg de helling afgleden, in een boot over de Maas naar Elsloo opgetrokken werden of via het veerpont te Meers naar Kotem en dan via het veerpont van Elsloo naar Kotem uiteindelijk hun laatste bestemming bereikten. 
Bijvoorbeeld het verhaal van de pastoor van Elsloo die met zijn misdienaars aan de Elsloose kant van het veer stond te wachten terwijl tot zijn grote ergernis de overledene in zijn kist op de andere oever stond. De begeleiders zaten in het café bij het veer en bleven zitten.

Foto: Het voormalig veerhuis en café “Op de Hal” tegenover Elsloo. Buurtschap De Hal werd in 2010 helemaal afgebroken ten behoeve van Grensmaas project. Foto: Guus Peters

De bouw van de eigen kerk en school in de twintiger jaren van de vorige eeuw, was voor de inwoners van Meers dan ook een enorme vooruitgang en maakte het dorp onafhankelijker van Elsloo. Dit werd ongewild versterkt doordat het tot begin 60-er jaren van de vorige eeuw heeft geduurd voordat de in de oorlog opgeblazen brug over het kanaal in Elsloo hersteld was.

Foto: Langs de Maas moest men vroeger via lange vaak donkere, slechte wegen naar Elsloo. Copyright:123rf/elsloo.info

Hierboven beschreven we het deel van de Grote Straat met aansluitende wegen in de richting van de Maas. We nemen nu weer de Kerkstraat als vertrekpunt om het gedeelte van deze straat naar de Veldschuur met aansluitende wegen te beschrijven.

Foto: Het andere gedeelte van de Grote Straat. Opvallend is dat dit gedeelte smaller is dan het gedeelte naar de Maas. De straat is eigenlijk een grote trechter. Foto Guus Peters

In de punt die de Dijksteeg met Grote straat maakt, ligt een woning welke vroeger “Onger de Paort” werd genoemd . In 1847 vertrekken er twee wegen vanuit de Grote straat naar de Koeweide in 1897 nog maar een. Volgens de overlevering was de huidige weg nog in de vorige eeuw een voetpad (in 1847 blijkbaar een weg of een voetpad als weergegeven). De andere (nu verdwenen) verbinding was de weg naar de Koeweide. Momenteel is het voetpad dus de weg.

We hebben het al eerder gezegd: de straatnamen in Meers zijn ongekend verwarrend voor een buitenstaander (zoals de schrijver GP) In 1942 tekent Cel Lemmens een prachtige kaart op het gemeentehuis van Elsloo, ook van Meers. Ondanks dat hij op de gemeente werkt, schrijft hij namen in de straten die de verwarring nog groter maakt.

Cel Lemmens noemt Het Dijkske “Het straatje” hetzelfde als de huidige Kerkstraat, die echter rond 1900 Meerser dorpsweg heette. Wel heette het verlengde van de laatste naar Klein Meers het “Meerserstraatje”. Waarschijnlijk is “het Straatje” hier van afgeleid en is men dit ook gaan gebruiken voor de Meerser Dorpsweg. Verder noemt hij de Koevaart ook Koeweide. Nog steeds is dan de later vervallen verbinding naar de Koeweide in gebruik. Deze droeg de prachtige naam “Bromsteeg”. Wat in die steeg in Meers ooit gebromd heeft weten we echter niet, misschien een bruine beer…..

Foto: De verbinding tussen de Grote Straat en de Koeweide. Een naam hiervoor is ons niet bekend. Volgens de overlevering zou het eerst een voetpad zijn geweest wat tegelijkertijd als de later vervallen verbinding bestond en “stegelke” werd genoemd. (Een stegel is een (draai)hekje in een voetpad door een weiland) Foto: Guus Peters

De Grote straat bestaat eigenlijk uit twee delen. Het brede stuk vanaf de Kerkstraat naar de Maas en het smallere stuk vanaf de Kekstraat naar de Battenweg.
Zelf vermoeden we dat de eerste huizen aan de Grote Straat gebouwd werden achter de oude Maasdijk die langs het smalle gedeelte van de Grote straat heeft gelopen (en tot op de dag van vandaag aan hoge stoepen en verkleuringen aan de gevels van de huizen is af te lezen). Mogelijk als uitwijkplaats voor de inwoners waarvan de erven (rond 1645) afgespoeld waren door de Maas of bedreigd waren. Ook zal dit gebeurd zijn voor het ontstaan van de Koele.

We kunnen ons niet voorstellen dat men bouwt met het risico van een nieuwe Maasarm in de rug, waarvan het water door de oude dijk niet weg kon. De oude dijk was laag en bescherming tegen de Maas zal niet de reden zijn geweest om zich daarachter te vestigen. Dit zal meer te maken hebben gehad met de beschikbaarheid van percelen een eind van de Maas af. Wellicht heeft de dijk de mensen bij hoog water nog beschermd tegen water uit de vroegere loop. Deze is namelijk gedeeltelijk tot aan de Grote straat nog lange tijd actief geweest (hierop komen we nog terug).
Later raakt de Grote straat aan de overzijde en als laatste tussen de Grote straat en het Diekske bebouwd. We hebben zelfs aanwijzingen dat er ook een paar huizen aan de noordzijde van het Diekske hebben gelegen.

Afbeelding: De rode stippen geven het verloop van de oude dijk aan.

Men kan er wel vanuit gaan dat men zich eerst veilig diende te voelen eer men in de richting van de Maas weer ging bouwen. Dat moet zijn geweest nadat de Maas niet meer over de Koeweide liep en men beschermd werd tegen de huidige Maas. Men zou hierbij denken aan rond 1720 na het leggen van de huidige Meerserdijk. Maar dit kan ook eerder zijn geweest. Hoewel aanwijzingen hiervoor ontbreken, kunnen we ons namelijk niet voorstellen dat men al voor de aanleg van de grote dijk de mogelijkheid onbenut heeft gelaten om een dijk dwars over de Grote straat tussen de resten van de “Verkesbat” (bij cafe de Witte Börstel”) en het Diekske te leggen.
Waarschijnlijk liep toen de Maas nog iets westelijker. Later heeft men meer landinwaarts de huidige dijk gebouwd. Zo ontstond een bebouwde driehoek gevormd door de Grote straat, de “weg achter de Heggen” en de dijk langs de Maas . Later is de bebouwing steeds verder verdicht door opsplitsingen van percelen en huizen.

Groot Meers anno 2008

Op de Koowei (de huidige straat Koeweide)
De historische koeweide was een weidegebied dat lag tussen Groot Meers en de oude Maasloop (zie eerder). Zoals alle dorpen was ook Groot Meers omringd met een stelsel van ondoordringbare heggen. Ook de scheiding met de Koeweide bestond uit heggen achter de huizen van de Gro(o)te straat. Later zijn de heggen opgeruimd en ontstond op de plaats een veldweg achter de huizen. Deze heette dan ook de “Weg achter de Heggen” (rond 1900 was het Heggenvoetpad). Deze liep (en loopt) van de ene naar de andere kant van de Grote straat achter de huizen. Alleen heet de helft ervan nu Koeweide en zijn er aan weerszijden huizen gebouwd. Eerst op de percelen achter de huizen aan de Grote straat en pas veel later aan de overzijde. Het resterende gedeelte van “Achter de Heggen” is geen straat geworden omdat deze hier te kort achter de huizen liep en er derhalve geen ruimte was voor huizenbouw. Het is nu een “straat” met aan weerzijden schuren i.p.v. huizen.

Foto: De Koowei, voorheen “Achter de Heggen” Het huis rechts en het huis midden op de foto zijn de oudste huizen aan de zuidkant van de Koeweide. Aan de linkerkant bij de heg was eerst de verbinding tussen de Grote straat en de Koeweide. Foto Guus Peters

Foto: Achter de Heggen Foto Guus Peters

Het Hoekvoetpad
Vanuit de grote straat liep nog een voetpad (de hoek om) naar de Meerserdorpsweg (nu Kerkstraat), dit is het Hoekvoetpad. Nu is de aansluiting de Vresmanstraat en het voetpad de Schoolsteeg. In eerste instantie was dit een afkorting om via de Vaartjensweg over de dijk naar Elsloo te gaan of via het Meerser straatje naar Kleine Meers en Stein.

Afbeelding: 1930 De Hoeksteeg en 1942 de Schoolsteeg