Wapenschilden
Voor de ridders met hun zware uitrusting en gezichtbedekkende helmen was het onmogelijk in de strijd en bij toernooien zich onderling te herkennen. Dit werd ondervangen door tekens op hun schilden en overkleden aan te brengen. Deze groeiden uiteindelijk uit tot familietekens. Vanaf de 13e eeuw is het blazoen, het familiewapen erfelijk geworden. Het wapen, herkenningsteken en trots van het geslacht, moest samen met het grootste deel van het patrimonium in handen blijven van de oudste erfgenaam. Jongere takken ‘braken’ het familiewapen, met nog steeds heel duidelijke verwijzingen naar hun verwantschap en oorsprong.

Ook de heren van Elsloo waren ridders en voerden wapentekens. Deze willen we nader beschrijven. Het klinkt vreemd, maar om het oudste wapen van Elsloo te beschrijven dienen we echter eerst het wapen van Stein nader te bekijken.

Alle afbeeldingen van wapens hieronder: bron wikipedia.

Het wapen van Stein

Omschrijving van dit wapen: oorsprong/verklaring : Op Heraldry-wiki staat hierover letterlijk het volgende:
De heilige Martinus is de kerkpatroon van Stein en Urmond. Het ruitenschild is afkomstig van de familie van Elsloo, bekend sinds 1108. De heerlijkheid Elsloo en de later ontstane heerlijkheid Stein, waren bezit van een familie van Stein (Steyn). Waarschijnlijk is Stein een afsplitsing van Elsloo. De oudst bekende vermelding van de familie van Stein dateert uit 1231. Arnold van Stein en zijn neef Arnold van Elsloo voerden beide het ruitenschild als wapen. Van hun beider ouders (Herman en Arnold van Elsloo) zijn geen wapens bekend, maar aangezien de zoons hetzelfde wapen voeren, kan geconcludeerd worden dat het wapen afkomstig is van Van Elsloo. Het wapen is in Elsloo niet gehandhaafd na uitsterving van de familie, in Stein wel. Het werd beschouwd als landswapen en opgenomen als kwartilering (zoals bij Daniel van der Merwede, eind 14e eeuw) of als hartschild (familie van Bronckhorst-Batenburg, heren van Stein sinds 1462). In wapens van deze familie in de 16e en 17e eeuw was nog steeds het ruitenschild opgenomen.

Bronckhorst

Het wapen van Willem van Bronckhorst-Batenburg, heer van Steyn en Batenburg. In rood een leeuw van zilver, gekroond, getongd en genageld van goud (Bronckhorst); In rood een St. Andreaskruis van goud, vergezeld van vier omgekeerde droog- scheerdersscharen van hetzelfde (Batenburg). (bron: Wazamar)

Van de Merwede

Margareta van Stein (1303-1333)
Dochter van Arnold, ridder en heer van Stein en van Margareta N.

Ook het schild van Margareta van Stein, Abdis van de abdij van Herkenrode, dochter van Arnold I, geeft de kleuren weer zoals het schild heeft in het gemeentewapen van Stein. De eerste heer van Stein zou aldus deze beschrijving zijn voortgekomen uit het huis Elsloo en ook het wapen van Elsloo gevoerd hebben. Dus zou het schild in het wapen van Stein het oorspronkelijke schild van Elsloo zijn. Het wapen dat de dochter van Arnold voerde zou in dat geval de oudst bekende afbeelding van het wapen van Elsloo en van Stein.

Als we dit allemaal goed begrijpen zou dit betekenen dat op een gegeven moment er twee heerlijkheden naast elkaar hebben bestaan, die allebei precies hetzelfde wapenschild voerden. Het werd zelfs niet “gebroken” om onderscheid te maken. Dit alles moet dan, gezien de grote waarde die men aan de wapenschilden hechte en betekenis als onderscheidingsteken, toch in het toenmalige ridderland een unicum zijn geweest.

(Foto: archeon.nl, embedded, bron)

Voor ridders waren wapenschilden als onderscheidingstekens en status zo belangrijk dat we ons niet kunnen voorstellen dat er twee Heerlijkheden naast elkaar hebben bestaan met dezelfde wapenschilden.

Een ander schild voor Stein
Maar de verwarring wordt nog groter, want een Belgische bron (http://www.heraldique-uropeenne.org/Armoriaux/Gelre/F95v.htm ) geeft voor Stein een heel ander schild aan. Dit verschilt toch duidelijk van het schild dat staat in het wapen van Stein. Er zitten veel meer ruiten in dit schild en de kleuren zijn anders. Dit zijn wezenlijke verschillen.

De bijgevoegde tekst is: 1346. Arnold, S. de Stein, Die He v. Steyn
Description : Losangé d'argent et de gueules.
Cimier : Une tête de chiot d'argent, issant d'une couronne de gueules

Hadden de Heren van Stein dan toch een eigen schild ? En hoe zit het dan met het wapen van de abdis van Herkenrode ? Wij weten het ook niet. Het verhaal van de deling van Elsloo en Stein en welk wapenschild wie voerde blijft voor ons nog steeds een verwarrende, onduidelijke zaak.

We zetten overigens ook vraagtekens bij nog enkele andere punten uit de, boven weergegeven, beschrijving van het gemeentewapen van Stein. Er staat: “ Het werd beschouwd als landswapen en opgenomen als kwartilering (zoals bij Daniel van der Merwede, eind 14e eeuw) of als hartschild (familie van Bronckhorst-Batenburg, heren van Stein sinds 1462). In wapens van deze familie in de 16e en 17e eeuw was nog steeds het ruitenschild opgenomen” In geen van de ons bekende wapens van beschreven families zijn we echter het ruitenschild van Elsloo tegengekomen.

Het wapen van de oudste heren van Elsloo
Het oudste wapenschild van Elsloo zou dus het ruitenschild zijn wat nu nog steeds in het wapen van de gemeente Stein voorkomt. Zou het tweede schild van Stein niet bestaan (en desondanks eigenlijk nog), dan zou men bijna gaan geloven dat het zgn ruitenschild van Elsloo altijd het schild van Stein zelf is geweest en de heren van Elsloo misschien een ander onbekend schild hebben gevoerd. Wie weet.
Maar tot het tegendeel bewezen is, gaan we er maar van uit dat het ruitenschild van Stein het oorspronkelijk van Elsloo is.

Het mogelijke oorspronkelijk wapen van Elsloo

Het gemeentewapen van Elsloo
Niet alleen het wapen van Stein maar ook het gemeentewapen van de voormalige gemeente Elsloo werd door ons getoetst. Ook hier roept een en ander vraagtekens op.

De volgende tekst is de officiële beschrijving van het gemeentewapen. In de weergegeven tekst staat van alles over het verleden van Elsloo.

ELSLOO 

Heraldry.wiki ⇢

Provincie:Limburg | Opheffing:1982 Stein | Toevoegingen: -I : 21 november 1888
" In sinopel, bezaaid met elzetakjes, de H.Maagd Maria, in natuurlijke kleur, met kroon en nimbus van goud en gekleed van zilver, op den rechterarm dragende het kind Jezus, in een kleed van zilver, met een nimbus van goud en, vasthoudende aan een koord van keel twee schuinsgeplaatste schildjes, zijnde dat ter rechterzijde van keel beladen met 3 kepers van goud, en dat ter linkerzijde van keel met een paal van goud, beladen met 3 kepers van sabel."

Oorsprong/verklaring :
De oudste vermelding van het huidige Elsloo is een testament uit 964, van de aartsbisschop van Keulen. Het dorp wordt dan Hengelo of Hasloa genoemd. Door de erfenis kwam het dorp aan de abdij van St. Pantaleon te Keulen. Aan het begin der 12e eeuw komt het dorp in handen van de abdij te Floresse (Wallonie).

De rechtsverhoudingen in de 12 en 13e eeuw zijn niet duidelijk. Hoewel de abdij in de13e eeuw nog rechten bezit, is er reeds sprake van de Heren van Elsloo. Waarschijnlijk betreft het een tak van het geslacht Van Born. Het wapen van deze familie was een schild van keel, waarop drie kepers van goud. Dit wapen is opgenomen als het rechterschildje van het gemeentewapen.

In de loop der 14 en 15e eeuw wordt het dorp een vrije heerlijkheid. De heren van Elsloo bewoonden het plaatselijke kasteel, dat echter aan het eind van de 16e eeuw onbewoonbaar werd door overstromingen van de Maas. In de loop der eeuwen ging de heerlijkheid over in handen van een aantal geslachten en , aan het eind der 17e eeuw in handen van het geslacht D'Arberg de Valengin. Deze bleven in bezit van de heerlijkheid tot de Franse tijd. Als wapen voerden zij in keel een paal van goud, beladen met drie kepers van sabel. Dit wapen is het linkerschildje van het gemeentewapen.

Hoewel de oudste kerkpatroon de H. Augustinus was, is de H. Maria al vrij snel kerkpatroon geworden. Zij komt al voor op het oudst bekende zegel van de plaatselijke schepenbank uit 1521. Voor zich draagt zij twee schildjes, namelijk dat van het geslacht Gavre (Heren op dat moment) en van Elsloo. Een tweede zegel, geslagen in 1554 vertoont dezelfde afbeelding.

Aan het begin der 18e eeuw krijgt de schepenbank een nieuw zegel, met daarop de voorstelling van de H. Maria met de beide schildjes uit het gemeentewapen. Dit laatste zegel heeft als voorbeeld gediend voor het latere gemeentewapen. Op het gemeentewapen zijn de beide schildjes echter van plaats gewisseld. De takjes op het gemeentewapen zijn een sprekend element. De naam werd wel verklaard als Elzenbos, maar dat is dus onjuist, het komt van Hengelo.

Literatuur : Eversen en Meulleneers, 1900

Het wapen van Elsloo vereeuwigd bij de St Augustinuskerk. Foto Guus Peters

Mede op aandringen van enkele inwoners heeft de toenmalige Wethouder Sjef Palmen er voor zorg gedragen dat dit monument tot stand kwam (in de jaren 90 ) als opvolger van het verloren gegaan mozaïek dat eerst in het plaveisel voor de kerktoren was aangebracht.

De tekst begint met de vermelding van Hengelo en Hasloa. De naam Hengelo is ons m.b.t. Elsloo onbekend en de naam Hasloa slaat op Asselt en niet op Elsloo. Van een vermelding van de abdij St Pantaleon te Keulen is ons ook niets bekend. (Aangetekend dat dit laatste niet wil zeggen dat het niet klopt). Dan komen we aan de vermelding van de abdij te Floresse. Die kennen we wel, maar dan onder de naam Floreffe ten zuiden van Namen aan de Sambre in Wallonie.

De abdij van Floreffe.Hier komt ook het bier “Leffe” vandaan. Misschien hebben de monikken van Floreffe dit wel in Elsloo leren brouwen ! Foto Guus Peters

Het wapen van Born: Wapen van het geslacht van Born en dat klopt wel !

Originele tekst: 879. Arnould de Born, S. d'Esloo H. Arant v. Elslo
Description : De gueules, à trois chevrons d'or Cimier :
Deux faucilles dentées d'argent, emmanchées d'or, sur une capeline de gueules.

Het wapen van Limbricht
Het wapen van Born is via Elsloo ook in Limbricht terecht gekomen. De voormalige gemeente Limbricht voerde tot de herindeling het ook het schild van Born.

De oudste heren van Limbricht, bekend sinds de 13e eeuw, waren waarschijnlijk afkomstig uit het geslacht Born of Van Elsloo. In ieder geval zegelde Christiaan van Limbricht in 1288 met een wapen met drie kepers. De kleuren van dit wapen zijn niet bekend. In 1378 kwam de heerlijkheid in het bezit van het geslacht Van Stein. Daarna zijn nog een aantal families Heren van Limbricht geweest.

Het wapen D’Arberg-Valangin

Wapen van het geslacht D’Arberg.

De naam D’Arberg komt van Aarberg en ligt samen met Valagin in de buurt van Bern aan het meer van Neuchatel in Zwitserland. Hier klopt ook iets niet. Het wapen van het huidige Aarberg staat hierboven.

Toen we echter het wapen van de gemeente Valangin gingen opzoeken, stonden we even verbaasd te kijken. Zie boven.

Het wapen van de d’Arbergs in het gemeentewapen is dus eigenlijk het wapen van het geslacht de Valangin . Men komt hen in eerste instantie ook veel tegen als de Valangin pas later als d’Arberg-Valangin. Ze zijn ondanks de naamstoevoeging blijkbaar toch hun eerste wapen (dat van Valangin) als familiewapen blijven voeren en is het overgegaan op de familie d’Arberg.

Originele tekst: C10. ARBERG (1788) Nicolas-Antoine d’ Lecture : d’or à 3 chevrons de sable; à 2 pals l’un adextré et l’autre senestré de gueules.
Ecu réel : d’après Douchamps : de gueules au pal d’or, chargé de 3 chevrons de sable.D’après le supplément au Nobiliaire des Pays-Bas : de gueules au pal chevronné d’or et de sable de 7 pièces. D’après Rietstap : de gueules au pal d’or chargé de 3 chevrons de sable.

Tot zover het voormalige gemeentewapen. Tussen het wapen van Born en dat van D’arberg in zaten nog twee families, Schoonvorst en de Gavere. De wapens van deze families hebben wij in deel 2 nader beschreven.