Als men Elsloo in de middeleeuwen wil (500-1500) beschrijven dan moet men dat in twee gedeelten doen. De tijd voor het jaar 1000, de tijd waar we bijna niets van weten, en de tijd tussen 1000-1500 waar we meer van weten. Ook moet men de huidige oude kern niet zien als een overblijfsel van het middeleeuwse Elsloo. We moeten dus iets gaan beschrijven wat nauwelijks aan het huidige is te koppelen. Nog sterker, zelfs de plaats is grotendeels verdwenen, hier ligt nu het Julianakanaal en stroomt de Maas. Toch willen we een poging wagen.Op de eerste plaats moeten we proberen de geografische situatie te reconstrueren.

Reconstructietekening van een middeleeuws dorp

De Maas liep toen westelijker als heden. Waar deze in die tijd stroomde weten we niet waarschijnlijk liep bij Elsloo een tak tussen Boorsem en Kotem door. Ook is het waarschijnlijk dat de Geul in de buurt van Elsloo tussen Boorsem en Kotem in de Maas uitmondde. We hebben het sterke vermoeden dat in deze tijd de Maas tussen Rekem en Urmond uit meerder takken bestond, waarvan een of twee takken in de zomer water voerden en de overige droog vielen. In de winter echter vulden zich alle takken met water. De nederzettingen in het Maasdal lagen dan op eilandjes. Door de verdeling van het water over de diverse armen werd de kracht van de stroom gebroken en was bewoning van het Maasdal goed mogelijk.

Verder waren er door de slechte afwatering van de beken die ontsprongen in de maasdaloever grote drassige weidegebieden. De Scharberg die nu steil uit de Maas oprijst, was veel groter en reikte tot aan de overzijde van de huidige Maas en stak als een strategisch punt uit in het Maasdal en vormde zo een uitstekende plaats om te wonen. Vanaf de hoge Maasoever naar het oosten strekten zich grote bossen uit.

De na de Romeinse tijd binnenvallende Franken vestigen zich bij voorkeur in de rivierdalen. In Stein is op het Keerend een grote Frankische begraafplaats opgegraven. In Elsloo is niets bekend van archeologische vondsten uit de Frankische tijd. Dit betekend echter niet dat ze er niet geweest zijn. Door het afspoelen van de Scharberg en latere afgraving voor het Julianakanaal zijn waarschijnlijk de vroegste sporen van het middeleeuwse Elsloo verdwenen. Gaan we dit Elsloo zoeken dan, dan vinden we dat terug in het voormalige gehucht de Jodenstraat. Dit heeft gelegen op het voormalig plateau tussen de autowegbrug en het kasteel in de Maas bij Elsloo.

Ter plekke stroomt nu de Maas. In een lang gerekt lint lagen de vakwerkhuizen hier op ruim bemeten percelen langs een weg die hier de Maasdaloever volgde en mogelijk teruggaat tot de oudste verbindingswegen in ons gebied. Het is dezelfde weg waarlangs Stein en Urmond en meer Maasdorpen ontstonden. De orientatie was duidelijk op het Maasdal gericht. De Maas was tenslotte de belangrijkste verkeersader en veeteelt (in het Maasdal) was belangrijker dan landbouw. Het dorp was eigenlijk een nagenoeg zichzelf voorzienend eilandje in een grotendeels woest onontgonnen landschap.

In de loop der tijd breiden de velden zich achter de nederzetting uit en is het oudste veld van Elsloo, het Elserveld, toen ontstaan met als begrenzing met de woeste gronden de huidige Driekuilenstraat. Verder zullen er misschien weidegebieden in gebruik zijn geweest in het gebied wat nu Catsop is. Het wegennet bestond uit de vermelde weg langs de Maas en enkele toegangswegen naar de velden, omringende plaatsen en veedriften naar de weidegebieden.